شهادت خانواده‌های اعدام‌شدگان سال‌های نخست دهه ۶۰ که به طور مرتب به خاوران می‌رفتند نشان می‌دهد که کانال‌هایی که محل دفن دسته‌جمعی زندانیان اعدام شده در اواسط مرداد و شهریور ۱۳۶۷ است، نخستین گورهای دسته‌جمعی خاوران نیستند. در واقع بنا بر اسنادی همچون گزارش سازمان ملل متحد طرح «پاکسازی» زندان‌ها و روند اعدام دسته جمعی زندانیان سیاسی طیف چپ که از تابستان ۱۳۶۶ آغاز شده بود در خرداد و تیر ۱۳۶۷شدت گرفت و نمی‌توان به قطعیت تاریخ شروع اعدام دسته‌جمعی زندانیان سیاسی (و به‌ویژه زندانیان سیاسی چپ) را با فتوای آیت‌الله خمینی و حمله مجاهدین پیوند زد. در واقع اگرچه فتوای روح‌الله خمینی منجر به تسریع و تشدید اعدام‌ها شد و دست عاملان آن را برای کشتار زندانیانی که در حال گذراندن دوران حبس‌شان بودند نیز باز کرد اما به نظر می‌رسد که این روند با کشتار زندانیانی که از قبل حکم اعدام داشتند، آغاز شده بود.
موج گسترده اعدام هزاران زندانی سیاسی در سراسر ایران کمتر از یک ماه پس از کشف گورهای دسته‌جمعی در خاوران آغاز شد. جمهوری اسلامی ایران در ۲۷ تیر ۱۳۶۷، قطعنامه ۵۹۸ مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای پایان جنگ هشت ساله با عراق را پذیرفت. یک هفته بعد در سوم مرداد ماه، نیروهای نظامی سازمان مجاهدین خلق در عملیات فروغ جاویدان به ایران حمله و تا نزدیکی کرمانشاه پیش‌روی کردند. نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران تا روز ۷ مردادماه در عملیات مرصاد، نیروهای سازمان مجاهدین را شکست دادند و در مرزهای ایران مستقر شدند.
اعدام گسترده و دسته‌جمعی هزاران زندانیان سیاسی پس از صدور و ابلاغ فتوای روح‌الله خمینی آغاز شد. در تاریخ (احتمالاً) ششم مرداد ماه در چهارمین روز حمله نیروهای سازمان مجاهدین در نوار مرزی غرب کشور، آیت‌الله خمینی طی فتوایی که به گفته آیت‌الله منتظری در «عکس‌العمل حمله مجاهدین خلق در مرصاد» نوشته شده و برای همه قضات [دادگاه انقلاب سراسر کشور] فرستاده شد، حکم اعدام زندانیان مجاهد «سرموضع» را صادر کرد. بر اساس این حکم در تهران، زندانیان سیاسی بر اساس تشخیص هیات سه نفره‌ای متشکل از حسین‌علی نیری، قاضی شرع؛ مرتضی اشراقی، دادستان تهران و مصطفی پورمحمدی، نماینده وزارت اطلاعات اعدام می‌شدند و در زندان‌های شهرهای دیگر صدور حکم اعدام زندانیان سیاسی بر عهده هیات سه نفره‌ای متشکل از قاضی شرع، دادستان یا دادیار انقلاب و نماینده وزارت اطلاعات بود.
برگرفته از کتاب «داستان ناتمام»، مادران و خانواده‌های خاوران، سه دهه جستوجوی حقیقت و عدالت، انتشارات عدالت برای ایران ١٣۹۴
متن پی دی اف کتاب را از اینجا دریافت کنید:
http://goo.gl/ZBb1CF
کانال تلگرام عدالت برای ایران را دنبال کنید
https://telegram.me/Justice4iran
Justice for Iran – عدالت برای ایرانhttps://m.facebook.com/JusticeForIran/photos/a.555538601128249.143769.206090329406413/1364885910193510/?type=3&source=54
